kara delik
hayatım boyunca en merak ettiğim nesnelerdendir kara delik. olayı, nesnelerin ve ışınımın kendinden kaçamayacağı kadar yüksek çekime sahip olmasıdır. nesne dememin bir sebebi var, boş konuşmuyoruz burda. aslen olayı, yüksek çekimle birçok nesnenin ufacık bir alana toplanmasıdır. mesela güneşi kara delik yapmak istesek, 3km yarıçapına indirgememiz gerekir. dünyayı ise birkaç cmye. ışığı yayıp, yansıtmadığı için kara delik denir bu arada. bizim anlaymadığımız bir yapısı vardır, 3 boyutlu olmadıkları tahmin edilir. içinde veya yakınında, zamanın akmadığı veya yavaş aktığı düşünülür. (bkz: inception)
şimdi dedik, ışık yaymıyorlar ve yansıtmıyorlar diye. e biz nasıl biliyoruz varlıklarını sorusu geliyor akla. hemen söyleyeyim, çekim gücü. gerçekten yüksek çekim güçleri vardır. mesela 3 km yarıçapında bir karadeliğin çekim gücü, güneşinkine eşittir. aaa burdan ne çıktı, anladınız mı? nesne karadeliğe dönüşünce, çekim gücü artmaz veya azalmaz. güneş yerinde aynı kütlede bir karadelik olsaydı teoride, güneş sistemi aynı şekilde dönerdi mevlana gibi.
bunların bide çeşitleri var. biraz boyutlarını tanımak için açayım. ilki dev kara delik. bu galaksilerin merkezindeki kara deliklerden. mesela samanyolu galaksisinin merkezinde de bir tane var ve milyarlarca sistem bu karadeliğin etrafında dönüyor. boyutu ve çekimi düşünebiliyor musunuz? düşünemediyseniz şöyle anlatayım, güneşin çekim gücünden birkaç milyondan daha fazla çekimi bulunur bu dev kara deliklerin. ikincisi, yıldızsal kara delikler. bunların olayı ise, dev yıldızların çökmeleri sonucu oluşurlar. yakıtı yani hidrojeni biten yıldızlar, helyumu yakıt olarak kullanmaya başlar ve genişler. helyumu da çabucacık tüketen yıldızlar, karbon tüketmeye çalışır ama o da ne? yıldız içe çökmeye başlar ve yavaş yavaş sönmeye başlar. işte, beyaz cüce, nötron yıldızı veya kara delik oluşturur bu olay. 3 güneş kütlesinden daha büyük yıldızlar, kara deliğe dönüşürler. neyse devam edelim çeşitlemeye. orta kara delikler vardır sonracııma. 10000 - 100000 güneş kütlesine sahiptir bunlar. yakın zamanda keşfedildikleri için ben de pek bişi bilmiyorum, keşifler ilerledikçe bilgi paylaşırım. birde ilksel kara delikler mevcut. bunların da büyük patlama sırasında oluştukları düşünülür.
kara delik diyince, olay ufkunu tanımlamamak olmaz. olay ufku, ışık veya maddenin karadelikten kaçamadığı bölgeye verilen isimdir. olay ufku ise, şuanda bizim teknolojimizde tam bir muamma. bilinen hiçbir veri yok. sadece, olay ufku yıldızın çökmeden önceki haliyle doğru orantılı olarak artar veya azalır, birde olay ufku, karadeliğin kendine çektiği nesneyle büyür. na bu kadar. başka da cümle kuramıyorum olay ufkuyla ilgili.
son olarakta bir karadeliğin tüm özellikleri 3 fonksiyondan belirleniyor şuanda. kütlesi, açısal momentumu ve elektrik yükü. ilginç, bilinen herşeyi bu 3lüden çıkıyor. umarım ileride daha çok şey öğreniriz.
şimdi dedik, ışık yaymıyorlar ve yansıtmıyorlar diye. e biz nasıl biliyoruz varlıklarını sorusu geliyor akla. hemen söyleyeyim, çekim gücü. gerçekten yüksek çekim güçleri vardır. mesela 3 km yarıçapında bir karadeliğin çekim gücü, güneşinkine eşittir. aaa burdan ne çıktı, anladınız mı? nesne karadeliğe dönüşünce, çekim gücü artmaz veya azalmaz. güneş yerinde aynı kütlede bir karadelik olsaydı teoride, güneş sistemi aynı şekilde dönerdi mevlana gibi.
bunların bide çeşitleri var. biraz boyutlarını tanımak için açayım. ilki dev kara delik. bu galaksilerin merkezindeki kara deliklerden. mesela samanyolu galaksisinin merkezinde de bir tane var ve milyarlarca sistem bu karadeliğin etrafında dönüyor. boyutu ve çekimi düşünebiliyor musunuz? düşünemediyseniz şöyle anlatayım, güneşin çekim gücünden birkaç milyondan daha fazla çekimi bulunur bu dev kara deliklerin. ikincisi, yıldızsal kara delikler. bunların olayı ise, dev yıldızların çökmeleri sonucu oluşurlar. yakıtı yani hidrojeni biten yıldızlar, helyumu yakıt olarak kullanmaya başlar ve genişler. helyumu da çabucacık tüketen yıldızlar, karbon tüketmeye çalışır ama o da ne? yıldız içe çökmeye başlar ve yavaş yavaş sönmeye başlar. işte, beyaz cüce, nötron yıldızı veya kara delik oluşturur bu olay. 3 güneş kütlesinden daha büyük yıldızlar, kara deliğe dönüşürler. neyse devam edelim çeşitlemeye. orta kara delikler vardır sonracııma. 10000 - 100000 güneş kütlesine sahiptir bunlar. yakın zamanda keşfedildikleri için ben de pek bişi bilmiyorum, keşifler ilerledikçe bilgi paylaşırım. birde ilksel kara delikler mevcut. bunların da büyük patlama sırasında oluştukları düşünülür.
kara delik diyince, olay ufkunu tanımlamamak olmaz. olay ufku, ışık veya maddenin karadelikten kaçamadığı bölgeye verilen isimdir. olay ufku ise, şuanda bizim teknolojimizde tam bir muamma. bilinen hiçbir veri yok. sadece, olay ufku yıldızın çökmeden önceki haliyle doğru orantılı olarak artar veya azalır, birde olay ufku, karadeliğin kendine çektiği nesneyle büyür. na bu kadar. başka da cümle kuramıyorum olay ufkuyla ilgili.
son olarakta bir karadeliğin tüm özellikleri 3 fonksiyondan belirleniyor şuanda. kütlesi, açısal momentumu ve elektrik yükü. ilginç, bilinen herşeyi bu 3lüden çıkıyor. umarım ileride daha çok şey öğreniriz.