yıldız tipleri
güneşimizin de bir yıldız olduğunu söyleyerek, tanıma başlayayım. yıldızlar, boyutları ve tayf türlerine göre ayırılır, yıldız türleri de bu ayrımın isim bulmuş halidir. O, B, A, F, G, K ve M harfleriyle temsil edilir. bu ağırlık sıralamasıdır, o en ağır, m en hafiftir. bu arada, hafif yıldızların anakol evresi daha uzundur. daha az yakıtı olmasına rağmen, reaksiyon çok daha yavaş gerçekleştiği için, daha uzun süre parlamaya devam ederler. teker teker açıklayalım.
M tipi kırmızı cüce yıldızlar: kütle olarak güneşin yüzde 7 ve yüzde 60lık kütlesine tekabul eder. ömrü ortalama olarak 70 milyar yıl ile birkaç trilyon yıl arasındadır. büyük olanların ömrü daha kısadır. şuana kadar hiçbir kırmızı cüce ölmemiştir. çünkü evren 15 milyar yaşındadır. daha gençlik dönemlerinde abileri kısaca. heh ölümü de şöyle, nispeten büyük olanları beyaz cüceye, küçük olanları ise kara cüceye dönüşüp yakıtlarını tüketiyorlar. bu arada, sayı olarak evrendeki en fazla sayıda yıldızlardır. ortalama olarak evrendeki yıldızların yüzde 80ini filan oluştururlar. bu yıldızlar, ileride güneşimiz söndüğünde, bize yeni yuva bulma konusunda çok yardımcı olabilirler. tabi ki, o kadar yaşayabilirse insanoğlu. kütleçekim kilidi problemi yüzünden, şu anda pek gelişmiş hayat türü bulunabilecek yıldız tipi olduğunu düşünmüyorum. tabiki bilgimiz kısıtlı bu konuda, kimse emin olamaz. kütlesi düşük olduğu için , kütleçekimi de diğer yıldız türlerine göre daha zayıftır, böylece yaşanabilir alan (bkz: habitable zone) diğer yıldızlara göre çok daha yakındır.
K tipi turuncu yıldızlar: kütle olarak güneşin yüzde 65-80 arasındadırlar. biraz daha büyümüş çocuklardır. ömrü 20 milyar yıl ile 70 milyar yıla kadar giden bir yelpaze içerisindedir. bunlar da hiç ölmemiştir. ama ölümleri kırmızı dev yıldıza dönüşüp, daha sonra beyaz cüce olmak şeklinde olur. kütleçekimi biraz daha kuvvetli olduğu için, kütleçekim kilidi gezegenin boyutuna göre pek mümkünmüş gibi gelmiyor bana, bunu daha detaylı araştırmak lazım. heh, toplam yıldızların ortalama yüzde 8i bu tiptir. Bence, yaşam aramak için g tipi ile birlikte ideal tip yıldızlardır.
G tipi sarı yıldızlar: ahanda geldik güneşimiz tipi yıldızlara. güneşin yüzde 85i ve 1.1 katı arasındadırlar. 13-15 milyar yıl yaşına kadar yaşayabilirler maksimum. daha sonra bir kırmızı deve, sonra da beyaz cüceye sönerek ölürler. tahmini olarak evrendeki g tipi sarı yıldızların yarısı ya kırmızı deve dönüşmüş durumda, ya da çoktan beyaz cüce yıldız olmuştur. bir yaşam barındıracak enerjiyi verdiği kesin olarak bilinen tek yıldız tipidir. (bkz: dünya) tahminen yıldızların yüzde 3-4 oranı bu tip yıldızlardır.
A ve F Tayfı Beyaz yıldızlar: güneşin 1.5 - 2.5 katı filandır boyutları. 300 milyon yıl ile 4 milyar yıl arası yaşayabilirler. g tipi yıldız gibi ölürler. ortalama olarak yüzde 2 f tipi, yüzde 0.7 a tipi yıldız vardır evrende. şimdi, bu tip yıldızların gezegenlerinde, pek gelişmiş yaşam olduğu düşünülmez. sebebi ise yıldızların ömürleridir. dünya, 5 milyar yaşındadır ve insalık olarak geldiğimiz yere bakın. 4 milyar yaşında bir gezegen düşünün, ne kadar ilerleyebilirdi. elimizdeki tek örnek, dünyaya göre fazla değil. ama evrende bizi ne beklediğini kim bilebilir?
o ve b tipi mavi-beyaz devler: güneşin 3.5 ila 120 katı yıldızlardır. isimlerini hakedicek şekilde devlerdir. 1,5 milyon yıl ile 150 milyon yıl arası ömürleri vardır. kocamanları süpernova oluşturarak patlar, arkasında kara delik bırakır, daha minnakları ise yine beyaz cücede kalır. yaşam ömrü ile söylediklerim, bir üst evredeki yıldızlardan daha kötümserdir.
kırmızı dev yıldızlar: hidrojeni tüketen yıldızlar, yukarıda saydıklarım tiptelerse, helyum yakmaya başlarlar. fakat, helyum yakmak için gerekli enerji, hidrojen yakmak için gerekli enerjiden kat ve kat fazladır. yıldız bunu dengelemek için bildiğin büyür ama, ne büyüme. masanızda bir tenis topu olduğunu düşünün. güneşi topluiğne ucu olarak boyutlandırırsak, na o tenis topu kadar olacaktır. dünyayı içine alacak kadar büyüyecek kısaca. demire kadar tüketebiliyor yıldızlar, demir için dışarıdan enerji gerektiği için, demir atomu yakımına gelince malesef yıldız ölüyor.
ölü yıldızları da yazalım madem. yukarıda bahsettiğimden artı olarak bir de nötron yıldızı vardır, onu daha önce açıklamıştım ordan okuyun yoruldum valla.
M tipi kırmızı cüce yıldızlar: kütle olarak güneşin yüzde 7 ve yüzde 60lık kütlesine tekabul eder. ömrü ortalama olarak 70 milyar yıl ile birkaç trilyon yıl arasındadır. büyük olanların ömrü daha kısadır. şuana kadar hiçbir kırmızı cüce ölmemiştir. çünkü evren 15 milyar yaşındadır. daha gençlik dönemlerinde abileri kısaca. heh ölümü de şöyle, nispeten büyük olanları beyaz cüceye, küçük olanları ise kara cüceye dönüşüp yakıtlarını tüketiyorlar. bu arada, sayı olarak evrendeki en fazla sayıda yıldızlardır. ortalama olarak evrendeki yıldızların yüzde 80ini filan oluştururlar. bu yıldızlar, ileride güneşimiz söndüğünde, bize yeni yuva bulma konusunda çok yardımcı olabilirler. tabi ki, o kadar yaşayabilirse insanoğlu. kütleçekim kilidi problemi yüzünden, şu anda pek gelişmiş hayat türü bulunabilecek yıldız tipi olduğunu düşünmüyorum. tabiki bilgimiz kısıtlı bu konuda, kimse emin olamaz. kütlesi düşük olduğu için , kütleçekimi de diğer yıldız türlerine göre daha zayıftır, böylece yaşanabilir alan (bkz: habitable zone) diğer yıldızlara göre çok daha yakındır.
K tipi turuncu yıldızlar: kütle olarak güneşin yüzde 65-80 arasındadırlar. biraz daha büyümüş çocuklardır. ömrü 20 milyar yıl ile 70 milyar yıla kadar giden bir yelpaze içerisindedir. bunlar da hiç ölmemiştir. ama ölümleri kırmızı dev yıldıza dönüşüp, daha sonra beyaz cüce olmak şeklinde olur. kütleçekimi biraz daha kuvvetli olduğu için, kütleçekim kilidi gezegenin boyutuna göre pek mümkünmüş gibi gelmiyor bana, bunu daha detaylı araştırmak lazım. heh, toplam yıldızların ortalama yüzde 8i bu tiptir. Bence, yaşam aramak için g tipi ile birlikte ideal tip yıldızlardır.
G tipi sarı yıldızlar: ahanda geldik güneşimiz tipi yıldızlara. güneşin yüzde 85i ve 1.1 katı arasındadırlar. 13-15 milyar yıl yaşına kadar yaşayabilirler maksimum. daha sonra bir kırmızı deve, sonra da beyaz cüceye sönerek ölürler. tahmini olarak evrendeki g tipi sarı yıldızların yarısı ya kırmızı deve dönüşmüş durumda, ya da çoktan beyaz cüce yıldız olmuştur. bir yaşam barındıracak enerjiyi verdiği kesin olarak bilinen tek yıldız tipidir. (bkz: dünya) tahminen yıldızların yüzde 3-4 oranı bu tip yıldızlardır.
A ve F Tayfı Beyaz yıldızlar: güneşin 1.5 - 2.5 katı filandır boyutları. 300 milyon yıl ile 4 milyar yıl arası yaşayabilirler. g tipi yıldız gibi ölürler. ortalama olarak yüzde 2 f tipi, yüzde 0.7 a tipi yıldız vardır evrende. şimdi, bu tip yıldızların gezegenlerinde, pek gelişmiş yaşam olduğu düşünülmez. sebebi ise yıldızların ömürleridir. dünya, 5 milyar yaşındadır ve insalık olarak geldiğimiz yere bakın. 4 milyar yaşında bir gezegen düşünün, ne kadar ilerleyebilirdi. elimizdeki tek örnek, dünyaya göre fazla değil. ama evrende bizi ne beklediğini kim bilebilir?
o ve b tipi mavi-beyaz devler: güneşin 3.5 ila 120 katı yıldızlardır. isimlerini hakedicek şekilde devlerdir. 1,5 milyon yıl ile 150 milyon yıl arası ömürleri vardır. kocamanları süpernova oluşturarak patlar, arkasında kara delik bırakır, daha minnakları ise yine beyaz cücede kalır. yaşam ömrü ile söylediklerim, bir üst evredeki yıldızlardan daha kötümserdir.
kırmızı dev yıldızlar: hidrojeni tüketen yıldızlar, yukarıda saydıklarım tiptelerse, helyum yakmaya başlarlar. fakat, helyum yakmak için gerekli enerji, hidrojen yakmak için gerekli enerjiden kat ve kat fazladır. yıldız bunu dengelemek için bildiğin büyür ama, ne büyüme. masanızda bir tenis topu olduğunu düşünün. güneşi topluiğne ucu olarak boyutlandırırsak, na o tenis topu kadar olacaktır. dünyayı içine alacak kadar büyüyecek kısaca. demire kadar tüketebiliyor yıldızlar, demir için dışarıdan enerji gerektiği için, demir atomu yakımına gelince malesef yıldız ölüyor.
ölü yıldızları da yazalım madem. yukarıda bahsettiğimden artı olarak bir de nötron yıldızı vardır, onu daha önce açıklamıştım ordan okuyun yoruldum valla.
evrendeki tüm şeyler gibi doğan, gelişen ve ölen yıldızlar yine evrendeki tüm şeyler gibi türlere ayrılır. yıldızları türlerine ayırmak için bir çok sistem kullanılır bunları nen yaygın olanı yıldızları spektral tipine göre sınıflandıran “morgan–keenan” yöntemidir. mk sistemi, yıldızın spektral tipini belirlemek için o, b, a, f, g, k ve m harflerini kullanır. ilk aşamada en soğuk yıldız m ve en sıcak yıldız o ile tanımlanır. ikinci aşamada ise, 0-9 arasındaki sayılar kullanılarak kendi içerisinde de 0 en sıcak ve 9 en soğuk olarak ayrılırlar.
bu sisteme göre yıldızları 3 ana başlıkta toplayabiliriz:
1. ana sekans yıldızları
2. dev ve süper dev yıldızlar
3. ölü yıldızlar
bu başlıklar da kendi aralarında alt başlıklara ayrılırlar:
1. anasekans yıldızları: sarı cüce, turuncu cüce, kırmızı cüce yıldızlar
2. dev ve süper dev yıldızlar: kırmızı dev, süper dev yıldızlar
3. ölü yıldızlar: beyaz cüce, nötron yıldızlar
bu sisteme göre yıldızları 3 ana başlıkta toplayabiliriz:
1. ana sekans yıldızları
2. dev ve süper dev yıldızlar
3. ölü yıldızlar
bu başlıklar da kendi aralarında alt başlıklara ayrılırlar:
1. anasekans yıldızları: sarı cüce, turuncu cüce, kırmızı cüce yıldızlar
2. dev ve süper dev yıldızlar: kırmızı dev, süper dev yıldızlar
3. ölü yıldızlar: beyaz cüce, nötron yıldızlar